“
Deventer aan de IJssel – de favoriete plek van Jan de Dreu
Mijn favoriete stedelijke oplaadplek is Deventer aan de IJssel. Geen andere stad heeft zo’n prachtig middeleeuws centrum met een groot stadsplein (de Brink) dat ook nog eens dichtbij het buitengebied ligt. Het bijzondere is namelijk dat de overzijde van de brede IJssel, de rivier waar dit plein bijna op uit komt, relatief onbebouwd is gebleven. Dat zie je bijna nooit. Meestal hebben steden de neiging om naar alle kanten uit te dijen, waardoor de oude kern steeds verder van het platteland verwijderd raakt. Deze plek heeft haar eenvoud en oorspronkelijke, kleinschalige karakter behouden.
Met een veerpontje kun je heen en weer naar de overkant van de IJssel waar een hotel met een lekker groot terras zit. Ernaast ligt een eenvoudige camping. Je hebt er prachtig zicht op de Deventerse ‘skyline’. In plaats van het pontje terug kun je ook wandelen over de treinbrug, die je aan de rechterkant ziet.”
Jan groeide op in Zeeland, maar kent Deventer goed omdat hij jaren in de regio woonde en werkte, in de buurt van Zwolle. Op de foto zie je Jan naast de buste van Geert Groote in het gelijk genaamde huis ook in Deventer. Geert Groote leefde in het 14de eeuwse Deventer en was de stichter van een voor die tijd sterk vernieuwend, humanistisch gedachtegoed, de Moderne Devotie (zie hieronder bij de toeristische tips). Een gedachtegoed dat bij uitstek over de menselijke maat gaat, toen al.
Toeristische informatie
De binnenstad heeft vele kleine winkeltjes, die op andere plekken al lang zijn verdwenen. Bijvoorbeeld de modelbouwwinkel van Wentink in de Kleine Overstraat. Daar kun je onderdelen voor boten of auto’s kopen. Er zitten ook veel cafés en restaurants zoals de lekkere Pizzeria La Sardegna waar je je even in Italië waant (Overstraat 61). Op het grote stadsplein, aan Brink 84 ligt het Bussink’s koekhuis uit 1593 met koffie en de bekende Deventer koek.
Het nieuwe stadhuis is ook typerend voor Deventer (adres: Grote Kerkhof 1). Prachtig, modern, maar zonder dat het buitensporig de hoogte in is gebouwd. Gewoon in lijn met de bestaande bebouwing: de oude huizen ernaast en de mooie Lebuïnuskerk er tegenover. Het is herkenbaar aan de grote, roodbruine rechthoeken, die elk gevuld zijn met een aluminium raamwerk met een vingerafdruk erin (zie de foto op de pagina hiernaast). Elk raam is uniek, omdat er telkens een andere vinger is gebruikt. In totaal zijn zo’n 2300 vingerafdrukken verwerkt (kijk maar in de hal; het is vrij toegankelijk tijdens kantooruren). Eén op de 43 Deventenaren deed eraan mee; een willekeurige selectie van jong tot oud, over alle wijken verspreid. Het is een project van de Deventerse kunstenares Loes ten Anscher. Letterlijk geeft ze de menselijke maat van deze stad weer.
De hoogtijdagen van Deventer liggen in de middeleeuwen, toen het een Hanzestad van grote betekenis was. Het was een internationaal handelscentrum waar veel bedrijvigheid heerste, met grote jaarmarkten op de Brink. Er zat een Latijnse school, die geleerden en leerlingen uit binnen- en buitenland aantrok. Wat weinig mensen weten is dat Erasmus hier studeerde (van 1478 tot 1485) en ongetwijfeld inspiratie heeft opgedaan voor zijn beroemde werk “Lof der Zotheid”. In het boek neemt hij de kerkelijke macht op de hak en ageert hij tegen hoogdravendheid. Hiermee legde hij de basis voor het humanisme. Aan het Grote Kerkhof, nummer 6 (net voorbij het Gemeentehuis), zie je de voormalige Latijnse school met op de voorgevel een afbeelding van Erasmus.
De echte trendsetter van de stad was echter de geestelijke Geert Groote, die hier al een eeuw voordat Erasmus kwam actief was. Hij had een voor die tijd sterk vernieuwend gedachtegoed, de Moderne Devotie, dat op sommige punten nog steeds actueel is. Hij stond voor een eenvoudige en persoonlijke invulling van geloven en kreeg daarmee veel navolging. Zijn invloed reikte tot ver buiten de Nederlandse grenzen, vooral dankzij Thomas a Kempis, die het gedachtegoed van de Moderne Devotie op schrift stelde, dat na de Bijbel het meest gelezen boek van de late middeleeuwen werd. In korte tijd ontstonden er wel zestig Geert Groote-achtige woon-/werkgemeenschappen. De bewoners moesten financieel voor zichzelf zorgen, maar de gemeenschap sprong bij waar nodig. Overigens verdienden ze in veel gevallen hun geld door boeken te kopiëren. De boekdrukkunst was nog niet uitgevonden. Deventer wordt nog steeds de Boekenstad genoemd met elk jaar in augustus een kilometerslange boekenmarkt aan de IJsselkade, de grootste van Europa. Praktische informatie: Op het Lamme van Dieseplein is het Geert Groote huis(geertgrootehuis.nl). Het is een vrij nieuw, klein museum dat vrijwel volledig van glas is en daarmee de transparantie van de Moderne Devotiebeweging uitdrukt. Onder de grond in de stilteruimte ligt een oude crypte uit Geerts tijd. Bij het museum vind je een folder van een stadswandeling in de geest van Geert Groote.
Vroeger was Deventer een Hanzestad, tegenwoordig is de scheepvaart een beetje verdwenen uit de stad. Maar via de sluizen hebben boten in het Havenkwartier nog steeds toegang tot de IJssel. Het Havenkwartier heeft zichzelf opnieuw uitgevonden. Twintig jaar geleden was het een gedateerde bedrijfslocatie, inmiddels is het Havenkwartier trending. De kavels voor vrije woningbouw hebben geleid tot verrassende panden. Allerlei creatieve ondernemers en kunstenaars hebben er zich gevestigd en de oude silo heeft een herbestemming als Fooddock gekregen (fooddock.nl). Regelmatig zijn er leuke evenementen (voor de agenda, zie havenkwartierdeventer.com).
Relatie tussen de gelukservaring en de kaarten van de Atlas Leefomgeving
De geluksfactoren die de menselijke maat bepalen waar Jan het over heeft zijn zeer goed te duiden aan de hand van de kaarten van de Atlas Leefomgeving. Het gaat hem om een mooi middeleeuws, stedelijk centrum dat tegelijkertijd dichtbij water én een landelijke, niet bebouwde omgeving ligt.
De Atlas LO kaart, Nederland in 1575 geeft een prachtig beeld van Deventer in 1575 waar je meteen op ziet dat alleen de oostelijke kant van de oever bebouwd was. De kaart Bevolkingskernen 2011 toont dat nog steeds het overgrote deel van de westelijke kant van de IJssel onbebouwd is gebleven. De kaart Verstedelijking in Nederland sinds 1200 illustreert dat het centrum van Deventer grotendeels rond 1200 gebouwd is, middeleeuws dus én nog intact.
De kaart Ecologische Hoofdstructuur (EHS) laat bovendien zien dat de strook rond het water nu een beschermd natuurgebied is.
Vervolgens geeft de kaart Beschermde Stads- en Dorpsgezichten aan dat zowel de oost- als westkant van de rivier een beschermd aangezicht heeft: zo kan het oorspronkelijke karakter van de stad bewaard blijven inclusief de open vlakte aan de westzijde (de geluksfactoren van Jan). Tot slot laat de kaart met Rijksmonumenten zien dat er héél veel monumentale panden in Deventer staan, wat het historische karakter van de stad illustreert.
